Ιστορία του Συλλόγου
Από εξακριβωμένες ιστορικές πηγές φαίνεται πως η παρουσία του κρητικού στοιχείου στην Πάτρα χρονολογείται αμέσως μετά την επανάσταση του 1821 και συγκεκριμένα το 1828.
Τότε ο κρητικός αξιωματικός Νικόλαος Τριτάκης με εντολή του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια, παρέλαβε από τους Γάλλους και το στρατηγό Μαιζών το Φρούριο του Ρίου και διετέλεσε πρώτος Φρούραρχος. Ο Νικόλαος Τριτάκης εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Πάτρα και μετά την αποστρατεία του απέκτησε μεγάλη περιουσία. Η πολιτεία του παραχώρησε και έκταση περίπου 20 στρέμματα βορειοανατολικά του Φρουρίου Πατρών.
Άλλοι Κρήτες που αναφέρονται στην Πάτρα αμέσως με τα πρώτα χρόνια της Νεότερης Ελλάδας είναι ο δικηγόρος Πέτρος Γαλανόπουλος και οι αδελφοί Θεόφραστος και Αριστείδης Χαιρέτης.
Οι πολλοί Κρητικοί όμως ήλθαν στην Πάτρα μετά την κρητική επανάσταση του 1866-1869. Η εφημερίδα "Ο Φοίνιξ" των Πατρών στις 28 Ιουλίου 1867 γράφει: "Την νύκτα της παρελθούσης Τετάρτης με το Ελληνικόν ατμόπλοιον "Αιγαίον" αφίχθησαν εις την πόλιν μας 150 γυναικόπαιδα εκ Κρήτης και έτερα περιμένονται. Οι συμπολίται ημών έσπευσαν αμέσως να δώσωσι παρήγορον άσυλον εις τα διαφυγόντα την μάχαιραν του εχθρού τέκνα των υπέρ πίστεως και πατρίδος αγωνιζομένων αδελφών ημών και έκαστος κατά τας δυνάμεις του έπραξεν ό,τι το καθήλον υπαγόρευεν εις τοιαύτην περίπτωσιν".
Οι πρόσφυγες αυτοί Κρήτες εγκαταστάθηκαν σε όλα τα μέρη της Πάτρας, αλλά κυρίως στην περιοχή της ενορίας του Αγίου Δημητρίου (στο κτήμα Τριτάκη), όπου και σήμερα ακόμη υπάρχει η ονομασία "Κρητικά."
Το ιδρυτικό καταστατικό του Συλλόγου εγκρίθηκε με το Β.Δ. της 6ης Μαΐου 1884, ενώ τροποποιήσεις αυτού έγιναν το 1910, 1929, 1966 και 1985. Από διάφορα στοιχεία όμως συμπεραίνεται ότι ο Σύλλογος υπάρχει και πριν το 1884 (δυστυχώς αρχείο δεν έχει διασωθεί). Στην εφημερίδα "Φορολογούμενος" Πατρών της 6ης Αυγούστου 1882 αναφέρεται: "Ομοίως και ο ενταύθα Σύλλογος Κρητών κατέθεσε δια του προέδρου αυτού έτερον στέφανον".
Την ίδια εποχή επίσης αναφέρονται οι συχνές προσφορές των Πατρινών εις τον Σύλλογον για την ενίσχυση των θυμάτων των Κρητικών Αγώνων. Έτσι λοιπόν ο Σύλλογος Κρητών Πάτρας, αν δεν είναι ο αρχαιότερος, τουλάχιστον είναι από τους αρχαιότερους συλλόγους της Ελλάδας. Από δημοσιεύματα της εποχής εκείνης συμπεραίνουμε την σπουδαία δράση του Συλλόγου από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του.
Ο "Φορολογούμενος" Πατρών στις 13 Οκτωβρίου 1889 γράφει: Συνεστήθη εν Πάτραις επιτροπή προς άμυναν της Κρήτης
. Στο αρχείο Χαιρέτη αναφέρεται ότι σώμα 70 περίπου Κρητών, με επικεφαλής τους Χαιρέτη - Μπιτσάκη, εξεστράτευσε στην Κρήτη και πολέμησε τον Τούρκο κατακτητή γύρω από το Ρέθυμνο. Επίσης και άλλο εκστρατευτικό σώμα από 50 περίπου άνδρες Κρήτες των Πατρών με επικεφαλής τον Κων. Τριτάκη αναφέρεται. Στις πρώτες δραστηριότητες του Συλλόγου πρέπει να αναφερθεί και η μεταφορά μεγάλης εικόνας των Αγίων Δέκα Μαρτύρων Κρήτης από το Ρέθυμνο το 1883 και η τοποθέτησή της στο Ναό του Αγίου Δημητρίου Πατρών, όπου υπάρχει και σήμερα. Από τότε συνεχώς κάθε χρόνο την επομένη των Χριστουγέννων (26 Δεκεμβρίου) ο Σύλλογος γιορτάζει τους Άγιους Δέκα Μαρτυρες που τους θεωρεί προστάτες του.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης και την ένωσή της με την Ελλάδα πολλοί Κρήτες πρόσφυγες από τα διάφορα μέρη της Ελληνικής γης επανήλθαν στην Κρήτη. Δεν έγινε όμως το ίδιο και με τους Κρήτες πρόσφυγες της Πάτρας. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Αχαϊκή γη γιατί βρήκαν ευνοϊκότερους όρους ανάπτυξής τους. Αυτοί μάλιστα συμπαρέσυραν και άλλους ελεύθερους πια Κρήτες που έβλεπαν την Πάτρα σαν ένα εμπορικό - αστικό κέντρο κατάλληλο για την επαγγελματική, οικονομική, πνευματική και πολιτιστική τους ανάπτυξη. Δεν έχουμε πια προσφυγιά στην Πάτρα από την Κρήτη, αλλά ένα δημογραφικό ρεύμα ανάλογο με τις οικονομικές - κοινωνικές τάσεις της εποχής. Έτσι δημιουργείται μια ακμαία Κρητική παροικία στην Πάτρα που την αποτελούν επιστήμονες, έμποροι, επαγγελματίες, υπάλληλοι κλπ.
Στα νεότερα χρόνια η Κρητική παροικία ενισχύθηκε και από τους Κρήτες στρατιώτες μετά την κατάρρευση του Αλβανικού Μετώπου (1941) και την διάλυση της 5ης Μεραχίας Κρητών. Τότε πολλοί Κρήτες στρατιώτες παρέμειναν και φιλοξενήθηκαν στην Πάτρα, μερικοί από τους οποίους εγκαταστάθηκαν και μόνιμα μετά. Αλλά και η ίδρυση - ανάπτυξη του Πανεπιστημίου Πατρών (1964) μπορούμε να πούμε ότι αποτέλεσε πόλο έλξης πολλών Κρητών στην Πάτρα που έχουν σχέση με το Πανεπιστήμιο (καθηγητές, φοιτητές κλπ).
Μέλη της 5ης Μεραρχίας των Κρητών
Σήμερα η Κρητική παροικία της Πάτρας αποτελείται από 500 περίπου οικογένειες Κρητών ή Κρητικής καταγωγής και οπωσδήποτε οφείλει τον πυρήνα της και την απαρχή της στην περιπέτεια της προσφυγιάς κατά την επανάσταση της Κρήτης το 1866 - 1869.
Ο Σύλλογος Κρητών Πάτρας "Το Αρκάδι" κάνει αισθητή την παρουσία του στην Πατραϊκή κοινωνία με όλη του την μεγαλοπρέπεια. Οπωσδήποτε οι σκοποί του μετατοπίστηκαν. Δεν υπάρχουν σήμερα, ύστερα από εκατό και πλέον χρόνια, οι λόγοι που επέβαλαν την ίδρυσή του.
Οι Κρήτες της Πάτρας σήμερα ακολουθούν το ρυθμό της κοινωνικής ζωής της περιοχής χωρίς καμία παραφωνία και απόκλιση. Συνεισφέρουν και απολαμβάνουν ίσα, μέσα στο σύνολο που ζουν. Έχουν όμως και την ιδιωτική τους ζωή. Την μεγάλη τους αδυναμία. Την άσβεστη αγάπη τους για την γενέτειρά τους Κρήτη. Την ολοκληρωτική τους αφοσίωση στους ακατάλυτους πατρικούς άγραφους θεσμούς, βιώματα και προγονικές ρίζες. Τους συνδέουν η κοινή καταγωγή, τα πατρογονικά ήθη και έθιμα και η άσβηστη φλόγα της Κρητικής ομορφιάς και λεβεντιάς. Δεν θέλει σήμερα η Κρήτη Κρητικούς να πάνε να την ξεσκλαβώσουν. Θέλει παιδιά αδούλωτα στα ξένα ήθη και έθιμα και τους ξενικούς τρόπους ζωής. Θέλει Κρητικούς να την θυμούνται. Να έχουν μέσα στην ψυχή τους την Κρήτη, να διατηρούν την Κρητική παράδοση, τα Κρητικά ήθη και έθιμα και γενικά να νιώθουν Κρητικοί όπου κι αν βρίσκονται. Γι' αυτό ο σημερινός σκοπός του Συλλόγου είναι διαφορετικός από εκείνον του ιδρυτικού του καταστατικού.
Οι σημερινές δραστηριότητες του Συλλόγου είναι ανάλογες με το σκοπό που επιδιώκει να πετύχει σήμερα. Τα τελευταία χρόνια ο Σύλλογος έχει μια πολύ αξιόλογη δράση.
-
Απέκτησε ιδιόκτητη στέγη αγοράζοντας και με συνδρομή των μελών και φίλων του αίθουσα περίπου 70 τ.μ. την οποία επίπλωσε και εξόπλισε.
- Οργάνωσε χορευτικό συγκρότημα με πλήρη εξάρτηση κρητικών στολών που πολλές φορές έχει παρουσιάσει στην Πατραϊκή κοινωνία τους λεβέντικους Κρητικους χορούς. Συγχρόνως διατηρεί σχολή εκμάθησης Κρητικών χορών.
- Γιόρτασε το 1984 τα εκατό χρόνια από την ίδρυσή του με διάφορες εκδηλώσεις μεταξύ των οποίων και η κυκλοφορία αναμνηστικού ασημένιου σχετικού μεταλλίου.
- Τροποποίησε το καταστατικό του (1985) ώστε να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες και εκδηλώσεις του.
- Κάθε χρόνο εκδίδει ημερολόγιο (ατζέντα) με διάφορα στοιχεία σχετικά με την Κρήτη, τα ονόματα των μελών του, τις δραστηριότητές τους κλπ.
- Με ποικίλες εκδηλώσεις κάθε χρόνο γιορτάζει την επέτειο του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, την εορτή των προστατών του Αγίων Δέκα και άλλες επετείους της Κρητικής Ιστορίας.
- Διοργανώνει χορούς, συνεστιάσεις, Κρητικές βραδιές και εκδρομές μεταξύ των μελών και φίλων του, καθώς και παιδικές γιορτές τα Χριστούγεννα, τις απόκριες κλπ.
- Οργανώνεται βιβλιοθήκη με βιβλία κυρίως της Κρητικής Λογοτεχνίας και σχετικών με την Κρήτη.