Τα κρητικά τα χώματα
με την βελόνα σκάψεις
Αίμα θα βρεις παλικαριών
κόκαλα θα ξεθάψεις
Με αυτούς τους 4 απλούς στίχους ο ανώνυμος μαντιναδολόγος έρχεται να κάνει μνεία και ταυτόχρονα να τιμήσει, τους αγώνες και τις θυσίες των κρητικών για πατροπαράδοτες αξίες και ιδανικά.
Δεν χρειάζεται να κάνει συγκεκριμένη αναφορά σε χρόνο και τόπο γιατί αφ’ ενός, πάντοτε και οπουδήποτε χρειάσθηκε οι κρητικοί δήλωσαν «Παρόν» και αφ’ ετέρου, γιατί η αναφορά στον τόπο έρχεται πάντα, σε δεύτερη μοίρα μπροστά στο γεγονός.
Ο σύλλογος Κρητών Πάτρας «το Αρκάδι» που κάνει τη σημερινή δέηση δεν πήρε το όνομα του επειδή ένα μικρό μοναστήρι με αυτό το όνομα βρίσκεται κάπου στο νομό του Ρεθύμνου.
Το πήρε επειδή στο μικρό αυτό μοναστήρι, η αδούλωτη ελληνική ψυχή, ύψωσε το ανάστημα της και το Αρκάδι, με το ολοκαύτωμα του, έστειλε δυνατό μήνυμα σε ολόκληρο τον κόσμο για το ποιες είναι οι ύψιστες αξίες τις οποίες πρέπει να υπηρετούμε και για τις οποίες πρέπει να αγωνιζόμαστε
και αν χρειαστεί, να θυσιαζόμαστε.
Γι’ αυτή τη θυσία βρισκόμαστε σήμερα εδώ,
να φέρομαι στη μνήμη μας το ιστορικό γεγονός.
Να δεηθούμε για την ανάπαυση της ψυχής των θυσιασθέντων και να αντλήσουμε διδάγματα από τη θυσία τους
Βρισκόμαστε στο 1866. Το πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται στη περιοχή είναι ιδιαίτερα σύνθετο, όπως πάντα, ανάμεσα σε μια οθωμανική αυτοκρατορία που φθίνει, τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης να επιζητούν ρόλο στη περιοχή και τη Κρήτη να βρίσκεται ακόμη στο τουρκικό ζυγό.
Η γεωστρατηγική θέση της Κρήτης στη μεσόγειο είναι ούτως η άλλως σημαντική και με την έναρξη των εργασιών για την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ αναβαθμίζεται ακόμη περισσότερο.
Στα μέσα του 1866 με την ενθάρρυνση της Γαλλίας Αιγυπτιακά στρατεύματα φθάνουν στη Κρήτη αλλά οι κρητικοί δεν είναι διατεθειμένοι να επιλέξουν ποιος ζυγός, ο τουρκικός ή ο αιγυπτιακός, είναι ηπιότερος και δηλώνουν ξεκάθαρα ότι επιθυμούν λευτεριά.
Η απόφαση της τουρκικής διοίκησης για κλείσιμο ελληνικών σχολείων και την επιβολή νέων φόρων έχει φέρει ήδη την κατάσταση στα άκρα και στην ουσία μια ακόμη εξέγερση των κρητικών βρίσκεται σε εξέλιξη.
Ο στόχος είναι συγκεκριμένος και ιερός «απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και η ένωση με την Ελλάδα».
Στα τέλη του Σεπτέμβρη, του ίδιου έτους, ουσιαστικά ολόκληρη η Κρήτη βρίσκεται σε εξέγερση και πολλά είναι τα μέτωπα στα οποία διεξάγονται πολεμικές επιχειρήσεις ανάμεσα σε τούρκικό στρατό και εξεγερμένους κρητικούς τους οποίους συνδράμουν έλληνες αλλά και ξένοι εθελοντές.
Στη κεντρική Κρήτη μάλιστα, υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Κορωναίου, έχουν σημειωθεί σημαντικές επιτυχίες και οι τούρκοι έχουν απωθηθεί από την περιοχή της Μεσαράς δυτικά μέχρι σχεδόν τα όρια της πόλης του Ρεθύμνου.
Οι Τούρκοι για λόγους ουσίας αλλά και γοήτρου, αναζητούν μια επιτυχία και ο κλήρος πέφτει στο μονή του Αρκαδίου.
Σ’ αυτή έχουν κλειστεί 950 περίπου άτομα. 650 γυναικόπαιδα, φρουρά από 250 αγωνιστές, με επικεφαλής τον υπολοχαγό Δημακόπουλο και οι μοναχοί και το προσωπικό της μονής.
Ο Μουσταφά Πασάς, διοικητής της Κρήτης και επικεφαλής στρατιωτικής δύναμης 20 και πλέον χιλιάδων ανδρών, από τις αρχές του Μάη έχει αρχίσει τις επιχειρήσεις του από τα Χανιά και βρίσκεται ήδη κοντά στο Αρκάδι.
Στέλνει μήνυμα στον Ηγούμενο της μονής Γαβριήλ και ζητά η φρουρά να παραδώσει τα όπλα της.
Η απάντηση λιτή, μεστή και αντάξια του ρόλου ενός ηγέτη αλλά και του ιερού σκοπού του αγώνα.
«Όρκος και σύνθημα μας είναι η ένωσις της Κρήτης μετά της Ελλάδος και πλέον τούτου δεν θέλομεν ν’ ακούσωμεν τίποτε άλλο».
Στις έξη Νοεμβρίου από τους λόφους δυτικά της μονής ο Μουσταφά Πασάς με το στρατό του αρχίζει την πολιορκία και τον βομβαρδισμό της Μονής.
Η επίθεση λυσσαλέα αλλά και η άμυνα ηρωική. Οι επιχειρήσεις συνεχίζονται για δυο μέρες.
Και οι δυο πλευρές συναισθάνονται τη δυσκολία του εγχειρήματος τους και ζητούν ενισχύσεις.
Ενισχύσεις καταφθάνουν όμως μόνο στην πλευρά των πολιορκητών.
Το μεγάλο κανόνι «η κουτσαχείλα» έρχεται από το Ρέθυμνο, η δυτική Πύλη της μονής δεν αντέχει άλλο, γκρεμίζεται και οι τούρκοι περνούν στην αυλή του μοναστηριού.
Η μάχη συνεχίζεται πια στην αυλή του μοναστηριού, με την ίδια ένταση αλλά είναι σώμα με σώμα.
Τη θέση των πυροβόλων έχουν πάρει τα σπαθιά και τα κοντομάχαιρα. Τώρα πια δεν ακούγονται κανονιές και τουφεκιές, η μάχη είναι σχεδόν αθόρυβη. Σαν τη σιγαλιά που προηγείται της Καταιγίδας.
Και αυτό γιατί ταυτόχρονα με το πέρασμα των εχθρών από τη γκρεμισμένη πύλη στην αυλή και η μονή Αρκαδίου περνά στην Ιστορία αφού όχι μόνο δεν πέφτει αλά ανυψώνεται στους ουρανούς και η λάμψη από την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης, που ακολούθησε, φώτισε τις συνειδήσεις των λαών για τις πανανθρώπινες αξίες της τιμής και της λευτεριάς
Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, η απόφαση για ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης δεν ήταν αποτέλεσμα μιας αντίδρασης της στιγμής, του φόβου, ή ενός αχαλίνωτου εγωισμού για ηρωοποιήση.
Γι’ αυτό και έχει το δικό της ξεχωριστό μεγαλείο.
Ήταν μια απόφαση, ψύχραιμη και συλλογική που είχε ληφθεί εκ των προτέρων μπροστά στο ενδεχόμενο εισόδου των τούρκων στη Μονή.
Προφανώς σημαντικό ρόλο σε μια τέτοια απόφαση είχε ο ηγούμενος Γαβριήλ ο οποίος από το Μάη του 1866 κατείχε και τη θέση του αρχηγού της επαναστατικής επιτροπής Ρεθύμνου. Ήταν ένας πραγματικός ηγέτης με κρίση που ήξερε να τα ζυγιάζει όλα και να βρει τι ταιριάζει στο μοναστήρι του, στη Κρήτη και στην ιστορία της αλλά και στη προοπτική της πορείας της κρητικής επανάστασης.
Προφανώς γνώστες της σχετικής απόφασης είναι και οι άλλοι πρωταγωνιστές του ολοκαυτώματος όπως ο Κωστής Γιαμπουδάκης και ο επικεφαλής της φρουράς Δημακόπυλος.
Ενδεικτικοί είναι οι παρακάτω καταγεγραμμένοι ιστορικοί διάλογοι τους.
«Κωνσταντή ανε μπούνε οι σκύλοι στ’ Αρκάδι;»
«Τη δουλειά μου τη κατέχω γούμενε! Ξέγνοιος».
Όταν πια η Αυλή του μοναστηριού έχει γεμίσει από τούρκους ο Δημακόπουλος αδημονεί.
«Αργεί ο Κωνσταντής γιατί;» και όταν πια τον βλέπει να έρχεται τον ρωτά
«Μα για είντα αργείς Κωνσταντή; Εμετάνιωσες;»
Και η απάντηση έρχεται λακωνική
«Θέλω να σιμώσουνε ούλοι οι τούρκοι»
Και τότε όταν βλέπει την επιθυμία του να εκπληρώνεται βάζει φωτιά στο μπαρούτι.
Που ήταν άφθονο γιατί, εδώ και καιρό η ημιυπόγεια κρασαποθήκη της μονής είχε μετατραπεί σε αποθήκη μπαρουτιού για τις ανάγκες όχι μόνο της μονής αλλά ολόκληρης της επαναστατικής επιτροπής του Ρεθύμνου.
Όλα δε τα γυναικόπαιδα είχαν στοιβαχθεί στο οντά, ακριβώς από πάνω, γνωρίζοντας, επίσης, τι επρόκειτο να συμβεί.
Από τους 950 πολιορκημένους μόνο περίπου 100, επέζησαν της μάχης και της έκρηξης.
Πολλαπλάσια τα θύματα βέβαια, από την πλευρά του εχθρού αφού μη μπορώντας να φαντασθούν τι τους περιμένει έτρεξαν να μπουν όλοι στο προαύλιο της μονής και να πάρουν το μερίδιο της επιτυχίας τους
Το αποτέλεσμα της έκρηξης συνταρακτικό και αποτρόπαιο συνάμα, μια και η αυλή του μοναστηριού γέμισε με πτώματα και συντρίμμια.
Ο αντίκτυπος, όμως του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, ως μια άλλη τεράστια λάμψη ξεπέρασε τα όρια της Κρήτης και της Ελλάδος και συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο, ως πράξη αυτοθυσίας για τα ιδανικά της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας.
Κορυφαίοι άνθρωποι του πνεύματος, όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ, συγκλονίζονται από το γεγονός κάνουν έκκληση για στήριξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητών και εκφράζουν τη βεβαιότητα ότι με τέτοια αποφασιστικότητα και ηρωισμό οι κρητικοί σίγουρα θα πετύχουν το στόχο τους.
Χρειάστηκαν, βέβαια, αγώνες δύο και πλέον ακόμη δεκαετιών για να επιτευχθεί ολοκληρωτικά ο στόχος της απελευθέρωσης και της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.
Σίγουρα όμως το μπαρούτι της πυριτιδαποθήκης, το αίμα και η αυτοθυσία των ηρώων του Αρκαδίου ήταν αυτά που έγειραν οριστικά την πλάστιγγα υπέρ της δικαίωσης του αγώνα.
Ήρωες του Αρκαδίου σας ευγνωμονούμε για τη συμβολή σας στον αγώνα και σας ευχαριστούμε που μας κάνετε να νοιώθουμε περήφανοι ως κρητικοί.
Ηγούμενε Γαβριήλ σε ευχαριστούμε επίσης γιατί με τη στάση σου, κράτησες ψηλά τη σημαία των μοναστηριών και των μοναχών και μας έδειξες ποια συμβόλαια πρέπει να τιμούμε και για ποιες αξίες πρέπει να αγωνιζόμαστε.
Ας είναι, όλων σας, η μνήμη αιωνία.
Ομιλία του Τζανουδάκη Δημήτρη, καθηγητού Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, κατά τη επιμνημόσυνη δέηση στον Ι. Ν. Αγίας Σοφίας στην 142ην επέτειο του Ολοκαυτώματος της Ι. Μονής Αρκαδίου την 9η Νοεμβρίου 2008.