Ο Μανόλης Πιτυκάκης (1898 - 1981) ήταν λαογράφος, ιστορικός, και γλωσσολόγος. Γεννήθηκε στη Βουλισμένη Λασιθίου.
Το 1916 γράφθηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έφθασε στο τέταρτο έτος χωρίς όμως να πάρει πτυχίο. Το 1917 κατατάχθηκε στην Χωροφυλακή για να εκπληρώσει τις Στρατιωτικές του υποχρεώσεις. Το 1922 βγήκε από την Σχολή Αξιωματικών Ανθ/χος. Το 1935 αποτάχθηκε με το κίνημα του Βενιζέλου και ξαναγυρίζει στην Νεάπολη, συνταξιούχος Μοίραρχος.
Το 1941 με την αναμενόμενη εισβολή των Γερμανών στην Κρήτη, ανακαλείται στην ενεργό υπηρεσία και τοποθετείται Διοικητής Χωροφυλακής Ηρακλείου. Μετά την κατάληψη της Κρήτης καταφεύγει στον Ιταλοκρατούμενο Νομό Λασιθίοιυ και έτσι δεν εκτελέστηκαν 3 εντάλματα σύλληψής του από τους Γερμανούς.
Μετά την συνθηκολόγηση του Μπαντόλιο, οι Γερμανοί έρχονται στον Ν. Λασιθίου. Ο Πιτυκάκης εντάσσεται στην Εθνική Αντίσταση, δρά με το ψευδώνυμο «Στυλιανάκης» και οι Γερμανοί τον επικηρύσσουν. Με την αποχώρηση των Γερμανών απανέρχεται στην θέση του στο Ηράκλειο και τον Μάιο του 1945 μετατέθηκε στην Θράκη και στην συνέχεια στην Θεσσαλονίκη.
Ο Μανόλης Πιτυκάκης εμφανίζεται στον λογοτεχνικό στίβο το 1912 δημοσιεύοντας ένα διήγημα του στο περιοδικό «Ελλάδα». Το 1926 θα τυπώσει το πρώτο του βιβλίο με τίτλο ΗΡΩΟΝ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ. Το 1937 εκδίδει το περιοδικό ΔΡΗΡΟΣ περισυλλέγοντας και δημοσιεύοντας σ’ αυτό σπουδαίο λαογραφικό και ιστορικό υλικό της περιοχής.
Στα μετακατοχικά χρόνια, όταν οι μνήμες ήταν ακόμη νωπές και ο συναισθηματικός επηρεασμός έντονος, προσπαθεί με μια σειρά βιβλίων να τεκμηριώσει τις πραγματικές διαστάσεις της Μάχης της Κρήτης. Το 1947 εκδίδει το χρονικό της Μάχης με τίτλο ΘΥΕΛΛΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ που θα χαρακτηρισθεί σαν «ένα από τα καλλίτερα που εκδόθηκαν παγκοσμίως και αφορούν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμον, χωρίς δε καμμία συζήτηση ... το καλλίτερο Ελληνικόν βιβλίο του είδους».
Η Ιστορική δικαίωση της Μάχης της Κρήτης και η αναγνώριση των τεράστιων θυσιών του Κρητικού Λαού, αποτέλεσμα της αυθόρμητης συμμετοχής του στην επική εκείνη αναμέτρηση με τους ουρανοκατέβατους ομπρελάδες, όπως εύστοχα τους ονόμασε, υπήρξαν τα βασικά ερεθίσματα για την συγγραφή ενός τρίπρακτου θεατρικού έργου της ΛΕΒΕΝΤΟΓΕΝΙΑΣ (1949), που παίχθηκε δεκάδες φορές σ’όλη την Ελλάδα.
Το 1964 θα συμπληρώσει την τριλογία του με την ΚΡΗΤΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ 41 στην οποία εκθέτει με σαφήνεια το χρονικό, τις μορφές και το νόημα καθώς και τα επιτεύγματα και τις συνέπειες της Μάχης «σαν απάντηση στην απαράδεκτη νοθεία της από Άγγλους και Γερμανούς συγγραφείς αλλά και υπόμνηση για τον περίεργο υποτονισμό της από την επίσημη ελληνική ιστοριογραφία.
Μετα το 1963 εγκαθίσταται οριστικά στην Νεάπολη και συνεργάζεται με τις εβδομαδιαίες τοπικές εφημερίδες ΔΡΗΡΟΣ και ΕΠΑΡΧΙΑΚΑ ΝΕΑ. Το σημαντικόιτερο όμως έργο του είναι το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ένα δίτομο έργο, στο οποίο καταγράφονται οι λεκτικές ιδιαιτερότητηες της Ανατολικής Κρήτης της τοπικής διαλέκτου στην οποία γράφθηκε το αριστούργημα του Κορνάρου. Το έργο αυτό ξεκίνησε μετά από φιλική παρότρυνση του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος διέβλεπε τις εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας και φαίνετα να πίστευε, όπως ο Γιώργος Σεφέρης, πως η γλώσσα του ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, «είναι η τελειοτέρα οργανωμένη γλώσσα που άκουσε ο μεσαίωνικός και ο νεότερος Ελληνισμός».
ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ
- ΗΡΩΟΝ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ (1926)
- Περιοδικό ΔΡΗΡΟΣ (1937 – 1941)
- ΑΔΟΣΙΔΗΣ ΚΩΣΤΗ ΠΑΣΑΣ (1940)
- ΘΥΕΛΛΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (1947)
- ΛΕΒΕΝΤΟΓΕΝΙΑ (1949)
- Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ 41 (1964)
- ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗ (1975)
- ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ, τόμ. Α (1984)
- ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ, τόμ. Β (1985)
- ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ, τόμ. Γ (1986)
- ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ τόμ. Α+Β (1983)
- Βραβείο Α κατηγορίας της Γλωσσικής Εταιρείας 1971
- ΤΕΧΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Β' Βραβείο Γλωσσικής Εταιρείας 1950)
- ΤΕΧΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗ (Β' Βραβείο Γλωσσικής Εταιρείας 1960)
- ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗ (Γ' Βραβείο Γλωσσικής Εταιρείας 1961)
- Η ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ (Βραβείο Εταιρείας.Κρητικών Ιστορικών Μελετών 1954)
Πηγή: Η ΒΟΥΛΙΣΜΕΝΗ ΤΟΥ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Μανόλη Αντ. Παπαδογιάννη, Θεσσαλονίκη 1992