Άγιοι της Κρήτης
Η Κρήτη ευτύχησε να δει σημαντικές μορφές του Χριστιανισμού να δρουν και να διδάσκουν στο νησί. Αυτό το μαρτυρούν τόσο οι ιστορικές πηγές όσο και το πλήθος των Κρητικών Αγίων που τιμώνται σήμερα από την Εκκλησία.
Ακολουθεί ένας κατάλογος των Αγίων της Κρήτης με σύντομη αναφορά στον καθ΄ ένα από αυτούς. Ως Πηγές χρησιμοποιήθηκαν:
- Η εργασία της φιλολόγου Μπάκα Γεωργίας, που είναι βασισμένη στην έκδοση της Εκκλησίας της Κρήτης "Κρητικόν Πανάγιον".
- Το άρθρο του περιοδικού ΣΤΙΓΜΕΣ με τίτλο "Άγιοι της Κρήτης" (τεύχος 83).
Η ημερομηνία μέσα στην παρένθεση, είναι η ημέρα που η Εκκλησία μας γιορτάζει την μνήμη του Αγίου. Με βάση αυτή την ημερομηνία κατατάχθηκαν τα ονόματα των Αγίων στον πίνακα που ακολουθεί.)
Νεομάρτυς Νικηφόρος εκ Κριτσάς Μεραμπέλλου (11 Ιαν.)
Απαγχονίστηκε στο Ηράκλειο από τους Τούρκους την 11 Ιαν. 1832.
Όσιος Ιωσήφ ο ηγιασμένος (22 Ιαν.)
Από το Αζωκέραμο Σητείας. Μοναχός σε μετόχι της Μονής Τοπλού στο Ηράκλειο. Πέθανε 22 Ιανουαρίου 1511. Το λείψανό του μεταφέρθηκε στην Ζάκυνθο το 1669.
Όσιος Νικόλαος ο Ομολογητής (4 Φεβ.)
Καταγόταν από την Κυδωνία Χανίων. Ηγούμενος στην Μονή Στουδίου της Πόλης. Πέθανε 4 Φεβρουαρίου 868 μ.Χ.
Νεομάρτυς Γεώργιος (7 Φεβ.)
Από τον Αλικιανό Κυδωνίας. Το 1866 συνελήφθη από του Τούρκους. Βασανίσθηκε και θανατώθηκε με αποκεφαλισμό το 1867, επειδή αρνήθηκε να προδώσει την πίστη του.
Νεομάρτυς Μανουήλ εκ Σφακίων (15 Μαρ.)
Μαρτύρησε στην Χίο το 1792
Νεομάρτυς Μύρων (20 Μαρ.)
Από το Ηράκλειο. Αρνήθηκε να γίνει Μωαμεθανός. Βασανίσθηκε σκληρά και απαγχονίστηκε το 1793.
Θεόφιλος Μάρτυρας (31 Μαρ.)
Ο Άγιος μάρτυρας Θεόφιλος με τη σύζυγό του και τα παιδιά τους ομολόγησαν κατά τους διωγμούς των Ρωμαίων και βασανίστηκαν.
Όσιος Θεοφόρος πατήρ Ιωσήφ ο Υμνογράφος (3 Απρ.)
Την εποχή της εικονομαχίας αιχμαλωτίστηκε οδηγήθηκε στην Κρήτη και φυλακίστηκε. Έγραψε ύμνους για πολλούς Αγίους. Πέθανε σε βαθιά γεράματα το 842.
Νεομάρτυς Μαρία η Μεθυμοπούλα (1 Μαΐ.)
Γεννήθηκε στην Κάτω Φουρνή Μεραμβέλλου και μαρτύρησε το 1826.
Λεόντιος Ιεροσολύμων (14 Μαΐ.)
Ηγούμενος της Μονής της Πάτμου. Επισκέφθηκε την Κρήτη, και στο Μετόχι της Μονής στο Καλάμι, δίδαξε και στήριξε τον λαό σε δύσκολες στιγμές. Είναι θαυματουργός.
Νεομάρτυς Μάρκος (14 Μαΐ.)
Γεννήθηκε στην Κρήτη. Έζησε σκληρή ασκητική ζωή στη Μονή Ακρωτηριανής (Τοπλού). Στην Σμύρνη βασανίστηκε και το 1643 αποκεφαλίστηκε. Τάφηκε στην Αγία Φωτεινή και είναι θαυματουργός.
Αγίες Θέκλα, Μαριάμνη, Μάρθα, Μαρία, και Εννάθα (9 Ιουν.)
Έζησαν και μαρτύρησαν στην Κρήτη περίπου το 330 μ.Χ.
Ιερομάρ. Κύριλλος Επίσκ. Γορτύνης (14 Ιουν.)
Επί Αυτοκρατορίας Διοκλητιανού και Μαξιμιλιανού βασανίστηκε και καταδικάστηκε να θανατωθεί στην πυρά. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες τον αποκεφάλισαν στην τοποθεσία Ράξος.
Νέοι Ιερομάρτυρες (23 Ιουν.)
Γεράσιμος Κρήτης, Νεόφυτος Κνωσού, Ιωακείμ Χερρονήσου, Ιερόθεος Λάμπης, Ζαχαρίας Σητείας, Ιωακείμ Πέτρας, Γεράσιμος Ρεθύμνης, Καλλίνικος Κυδωνίας, Μελχισεδέκ Κισσάμου, Καλλίνικος Διοπόλεως.
Όσ. Θεοφόρος Μεθόδιος εν Νηβρύτω (25 Ιουν.)
Με καταγωγή από την επαρχία Ρεθύμνου. Ζούσε ασκητικά σε σπήλαιο, στην Νήβρυτο (υπώρειες της Ίδης). Κατέπληξε με τα θαύματά του.
Όσ. μακάριος Σέργιος ο Μάγιστρος (28 Ιουν.)
Ιδρυτής της Μονής Νικητιάτου. Εστάλη στην Κρήτη και πέθανε σ΄ αυτήν.
Σύναξη πάντων των εν Κρήτη διαλαμψάντων Αγίων (1η Κυρ. μετά την 29ην Ιουνίου)
Άγιος Ανδρέας ο Ιεροσολυμίτης, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης (4 Ιουλ.)
Γεννήθηκε στην Δαμασκό. Διακρίθηκε για την σύνθεση του Μεγάλου Κανόνα και άλλων εκκλησιαστικών έργων.
Παρθένιος και Ευμένιος εν Κουδουμά. (10 Ιουλ.)
Γεννήθηκαν στο χωριό Πιτσίδια Γορτύνης 1829 και 1835 αντίστοιχα. Δόκιμοι Μοναχοί στην Μ. Αγ. Αντωνίου Απεζανών. Εις Κουδουμά έμειναν σε σπήλαιο, ανακαίνισαν τον Ναΐσκο της Κοιμήσεως και δημιούργησαν Παγκρήτιο πνευματικό κέντρο.
Νεομάρτυρες Εμμανουήλ και η σύζυγός του Ανεζίνα με τα παιδιά τους Γεώργιο και Μαρία εκ Μελισουργείου Καλυδωνίας (Κισσάμου) (14 Ιουλ.)
Είχαν ασπασθεί τον Μωαμεθανισμό, μετανόησαν και μόνοι τους, πρόθυμα και γενναία δέχθηκαν τον αποκεφαλισμό.
Ιερομάρτυς Πέτρος ο νέος (14 Ιουλ.)
Επίσκοπος Κρήτης. Μαρτύρησε "εκκοπείς τους πόδας"
Όσιος Ιωσήφ ο Γεροντογιάννης (7 Αυγ.)
Κατά κόσμο Ιωάννης Βιτσέντζος. Γεννήθηκε στα ερειπωμένα κελιά της Μονής Καψά Έγινε μοναχός στην Μονή Καψά. Πέθανε 6 Αυγούστου 1874. Τα πολλά θαύματα που έκανε πριν και μετά τον θάνατό του, είναι η αιτία που ανακηρύχθηκε Άγιος.
Άγιος Μύρων Κρήτης ο Θαυματουργός (8 Αυγ.)
Μια από τις πιο γνωστές μορφές της εκκλησίας της Κρήτης και ένας από τους πιο θαυματουργούς Αγίους της Ορθοδοξίας. Γεννήθηκε στην Ραύκεια (κοντά στην Κνωσό, τώρα Άγιος Μύρων). Γεωργός, έγγαμος βοηθούσε τους πτωχούς από την σοδειά του. Η αγάπη και η επιείκειά του ήταν υπερβολική. Κάποτε είδε κάποιους να φορτώνουν το σιτάρι του σε σάκους και να μη μπορούν να τους μεταφέρουν. Τους βοήθησε στη μεταφορά και ζήτησε να μη το πουν σε κανένα. Έγινε Επίσκοπος Κρήτης (180 μ.Χ.)
Άγιοι 12 στρατιώτες μάρτυρες από Κρήτη (12 Αυγ.)
Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά γι’ αυτούς, αναφέρεται μόνο ότι μαρτύρησαν δια ξίφους.
Άγιος Χαράλαμπος Καλυβιανής (23 Αυγ.)
Έζησε (1723-1788) στις Δάφνες (Επαρχία Τεμένους). Έζησε ασκητικά στην Μονή της Καλυβιανής. Υπηρετούσε στον ναό της Θεοτόκου και θαυματουργούσε. Τα ευωδιάζοντα λείψανά του ανακαλύφθηκαν το 1975. Ο Μητροπολίτης Γόρτυνας Τιμόθεος έκτισε ναό προς τιμή του και κατέθεσε τα λείψανα σ΄ αυτόν.
Απόστολος Τίτος πρώτος Επίσκοπος Κρήτης (25 Αυγ.)
Ήταν μαθητής και συνεργάτης του Αποστόλου Παύλου. Φαίνεται πως η καταγωγή του Τίτου ήταν από επίσημη γενιά της Κρήτης, όπως γράφει ο Καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης στην ιστοσελίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης. Ο Απόστολος Παύλος τον άφησε στην Κρήτη, να διδάξει και να οργανώσει την τοπική Εκκλησία. Υπήρξε ο πρώτος Επίσκοπος της Κρήτης και με την διδασκαλία του έφερε πολλούς στον Χριστιανισμό. Η κάρα του επεστράφη στην Κρήτη το 1966.Σύναξη των Αγ. Αποστόλων Παύλου του πρωτοκορυφαίου και Τίτου του συνεκδήμου μαθητού αυτού, ιδρυτών της εκκλησίας της Κρήτης. (1η Κυριακή μετά την 25ην Αυγούστου)
Όσιος Νικόλαος ο Κουρταλιώτης (1 Σεπτ.)
Μεγάλος Ασκητής που έζησε στο Κουρταλιώτικο φαράγγι (1670.
Όσιος Κοσμάς ο Ερημίτης (2 Σεπτ.)
Έζησε τον 7ο αιώνα. Το λείψανο του στον Ι. Ναό Αγ. Γεωργίου Ενετίας.
Όσ. θεοφόρος Άνθιμος, ο νέος Ασκητής (4 Σεπτ.)
Εκ Κεφαλληνίας. Δίδαξε και θαυματούργησε και στην Κρήτη.
Άγιος Μάρτυς Ιωάννης εκ Σφακίων (15 Σεπτ.)
Ζούσε στην Νέα Έφεσο. Στο πανηγύρι του Τιμίου Προδρόμου, τον Αύγουστο του 1811, συνελήφθη από τους Τούρκους, αρνήθηκε να προδώσει την πίστη του, βασανίστηκε και στις 15 Σεπτεμβρίου απαγχονίστηκε.
Όσιος Ευμένιος ο Θαυματουργός Επίσκοπος Γορτύνης (18 Σεπτ.)
Πέθανε στην Αίγυπτο και το λείψανο του μεταφέρθηκε στο Ράξο, όπου και το σώμα του Κυρίλλου.
Αγιος Ιωάννης ο Ξένος (970-1027) (20 Σεπτ.)
Γεννήθηκε στο χωριό Σίβας (Φαιστός). Μετά την ανάκτησή της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, μαζί με τον Νίκωνα τον Μετανοείτε και τον Αθανάσιον τον Αθωνίτη, εργάσθηκαν για τον επανευαγγελισμό της.
Όσιος Ιωάννης ο Θεοφόρος (20 Σεπτ.)
Καταγόταν από το χωριό Σίβα Πυργιωτίσσης. Ασκήτευε σε σπήλαια. Έκτισε την Μονή της Θεοτόκου της Αντιφωνήτριας, ίδρυσε το κοινόβιο του Αγίου Ευτυχίου.
Όσιομάρτυς Ιλαρίων ο νέος (20 Σεπτ.)
Με καταγωγή από το Ηράκλειο, μαρτύρησε στην Κων/πολη το 1804
Ο Όσιος Ιωάννης και οι 99 πατέρες (7 Οκτ.)
Κατάγονταν από διάφορα μέρη της λεκάνης της Μεσογείου και ασκήτευαν στην Κρήτη. Τον κυριότερο απ' αυτούς τον έλεγαν Ιωάννη και γιορτάζεται τοπικά στην Κρήτη. Απεβίωσαν ειρηνικά συγχρόνως και οι 99 μαζί.
Όσιος Φίλιππος Επίσκοπος Γορτύνης (8 Οκτ.)
Έζησε τον 2ο αιώνα.
Άγιος Πινυτός Επίσκοπος Κνωσού (10 Οκτ.)
Οσιομάρτυς Ανδρέας ο εν κρίσει (17 Οκτ.)
Kαταγόταν από την Κρήτη (8ο αιώνα μ.Χ.) Έλεγξε τους αιρετικούς άρχοντες. Πέθανε από βασανιστήρια και ετάφη στην περιοχή "Κρίσις"
Οσιομάρτυς Ανδρόνικος ο Κρής (20 Οκτ.)
Μοναχός Οσιομάρτυς (8ος αιώνας).
Άγ.Μάρτυρες Αγγελής, Μανουήλ, Γεώργιος, και Νικόλαος (28 Οκτ)
Γεννήθηκαν στο χωριό Μέλαμπες Αγίου Βασιλείου. Έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821. Συνελήφθηκαν και αποκεφαλίσθηκαν (1824). Ετάφησαν στην Μονή Αγίου Γεωργίου (Περιβόλια) και έκαναν πολλά θαύματα.
Μεγαλομάρτυς Μηνάς (11 Νοεμ.)
Πολιούχος και προστάτης του Ηρακλείου. Έζησε τον 3ο αιώνα μ. Χ., στα χρόνια του Μαξιμιανού και του Διοκλητιανού. Διεκήρυξε τον Χριστό, με αποτέλεσμα να συλληφθεί, να υποστεί φρικτά βασανιστήρια και στο τέλος να αποκεφαλισθεί.
Το Πάσχα 18 Απριλίου 1826, έσωσε τους Χριστιανούς του Ηρακλείου από την σφαγή που ετοίμαζαν οι Τούρκοι κατά την διάρκεια της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας. Μόλις άρχισε η ανάγνωση του Ευαγγελίου, με μορφή ασπρομάλλη ηλικιωμένου ιππέα έτρεχε γύρο από την Εκκλησία του Αγίου Μηνά κραδαίνοντας το ξίφος του, τρέποντας σε φυγή τους επίδοξους σφαγείς. Το θαύμα εορτάζεται την Τρίτη της Διακαινησίμου.
Άγιος Άνθιμος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών (22 Νοεμ.)
Θρέμμα της Κρήτης. Κατά τα έτη 1339-1366, ως Ιεράρχης της Μητροπόλεως Ευβοίας διετέλεσε Μητροπολίτης Αθηνών και Ευρίπου. Στάλθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως πρόεδρος στην Σύνοδο της Κρήτης για να επαναφέρει στην Ορθοδοξία τον λαό, που μόλις είχε απελευθερωθεί από τους Λατίνους. Οι κατακτητές όμως επανήλθαν, τον συνέλαβαν και τον βασάνισαν.
Όσιος Νίκων ο "Μετανοείτε" (26 Ν0εμ.)
Γεννήθηκε σ' ένα χωριό του Πόντου στις αρχές του 10ου αιώνα. Ήλθε στην Κρήτη, όπου παρέμεινε διδάσκοντας για 20 χρόνια και στην συνέχεια πήγε στην Πελοπόννησο. Είναι Πολιούχος και προστάτης της Σπάρτης.
Όσιοι Θεοφόροι Γρηγόριος ο Σιναίτης και Γεράσιμος ο Μαθητής αυτού (27 Νοεμ.)
Ασκητές από Μ. Ασία και Εύβοια αντίστοιχα. Διδάχθηκαν την νοερά προσευχή εις Καλούς Λιμένας της Κρήτης κατά την πορεία τους προς τον Άθω.
Άγιοι Δέκα Μάρτυρες (23 Δεκ.)
Μαρτύρησαν επί Δεκίου τον 3ον μ.Χ. αιώνα. Ήταν ο Θεόδουλος, ο Σαντορνίνος, ο Εύπορος, ο Γελάσιος και ο Ευνικιανός από τη Μητρόπολη Γορτύνης, ο Ζωτικός από την Κνωσό, ο Αγαθόπους από τον Πάνορμο, ο Βασιλείδης από την Κυδωνία και ο Ευάρεστος και Πόμπιος από το Ηράκλειο. Για 30 ημέρες τους βασάνιζαν σκληρά και στο τέλος τους αποκεφάλισαν. Η μνήμη τους εορτάζεται στις 23 Δεκεμβρίου.